Kwasica ketonowa lub hipoglikemia należą do ostrych powikłań cukrzycy. Kwasicę powoduje niedobór insuliny, a hipoglikemię nadmiar tego hormonu. Oba stany mogą doprowadzić do niezwykle groźnej dla zdrowia i życia śpiączki cukrzycowej. Sprawdź, czym jest śpiączka cukrzycowa, jakie są jej przyczyny, a także jak udzielić choremu pierwszej pomocy.
Czym jest śpiączka cukrzycowa?
Śpiączką cukrzycową nazywa się utratę świadomości, będącą skutkiem kwasicy ketonowej, hiperglikemii lub hipoglikemii. Jej bezpośrednią przyczyną jest zaburzenie poziomu cukru we krwi. Kwasica ketonowa jest zaburzeniem przemiany metabolicznej oraz gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej, spowodowanym niedoborem insuliny, a także zwiększonym stężeniem glukagonu, kortyzolu, amin katecholowych oraz somatotropiny. Niedobór insuliny prowadzi do hiperglikemii, czyli stanu, kiedy wzrasta produkcja glukozy, a mięśnie i tkanka tłuszczowa przestają ją zużywać.
Jeśli poziom glukozy przekracza 250 mg/dl, dochodzi do odwodnienia i glikozurii. Oprócz glukozy w moczu można także wykryć ciała ketonowe. Wówczas zaburzenia elektrolitowe mogą spowodować śpiączkę. Chorobę można rozpoznać po wzmożonym pragnieniu, suchości w jamie ustnej, częstomoczu i wielomoczu. Chorzy czują się zmęczeni i senni. Pojawiają się zawroty i bóle głowy, duszność, nudności i wymioty. W konsekwencji chory może stracić przytomność, co nazywane jest śpiączką cukrzycową. Cukrzycowa kwasica ketonowa może wystąpić w każdym typie cukrzycy, ale najczęściej dotyczy cukrzycy typu 1.
Śpiączka cukrzycowa należy do najpoważniejszych powikłań cukrzycy także efektem hipoglikemii, czyli zbyt niskiego poziomu glukozy we krwi. Hipoglikemia jest częstym powikłaniem cukrzycy.
Jak zatem rozpoznać śpiączkę cukrzycową?
Objawy hipoglikemii można rozpoznać po drżeniu rąk, niepokoju, kołataniu serca, pobudzeniu, problemach z koncentracją, silnym uczuciu głodu, bladej skórze oraz zimnych potach. Mogą wystąpić bóle brzucha, zawroty głowy czy pobudzenie psychoruchowe. Ciężkie niedocukrzenie może doprowadzić do zaburzeń równowagi, wzroku oraz mowy, problemów z pamięcią, drgawek oraz śpiączki. Jeśli nastąpi utrata przytomności, należy kontrolować funkcje życiowe i niezwłocznie zorganizować specjalistyczną pomoc. Z badań wynika, że 50 procent pacjentów chorujących na cukrzycę, obawia się, że w czasie insulinoterapii wystąpi u nich hipoglikemia. Warto zatem kontrolować prawidłowe stężenie glukozy.
Przyczyny śpiączki cukrzycowej
Kwasica ketonowa jest bezpośrednią przyczyną śpiączki cukrzycowej. Chorobę mogą wywołać następujące czynniki:
- zakażenia wirusowe i bakteryjne,
- późne rozpoznanie cukrzycy,
- nieodpowiednia insulinoterapia,
- zapalenie trzustki,
- nadużywanie alkoholu,
- choroby serca (m.in. zawał serca),
- ciąża,
- intensywny wysiłek fizyczny
- zaburzenia psychiczne.
Wśród przyczyn hipoglikemii u pacjentów chorujących na cukrzycę wymienia się:
- samowolne dostrzyknięcie insuliny,
- źle wyliczoną dawkę insuliny,
- źle wykonany pomiar glukozy we krwi,
- uszkodzona pompa lub pen do insuliny,
- zbyt długi odstęp między podaniem insuliny a posiłkiem,
- nadmierny wysiłek,
- zbyt gorącą kąpiel.
Przy jakim poziomie cukru występuje śpiączka cukrzycowa?
Śpiączka hiperglikemiczna, nazywana kwasicą, występuje zwykle przy glikemii wynoszącej powyżej 1000 mg/dl. Śpiączka hipoglikemiczna natomiast przy poziomie glukozy we krwi wynoszącym poniżej 30 mg/dl. W przypadku hipoglikemii trzeba podać pacjentowi 5% lub 10% glukozy. Hiperglikemię leczy się z kolei przy pomocy ciągłego wlewu z insuliny oraz przetaczania płynów w celu przywrócenia równowagi kwasowo-zasadowej.
Śpiączka cukrzycowa - rokowania
Śpiączka cukrzycowa może doprowadzić do trwałych zaburzeń i śmierci. Pacjent wymaga pilnej hospitalizacji, w czasie której podaje się insulinę dożylnie, uzupełnia jony potasu i sodu oraz przywraca równowagę wodno-elektrolitową. Często dodatkowo podaje się choremu antybiotyki oraz heparynę. W czasie hospitalizacji stale monitoruje się stężenie glukozy we krwi, pracę serca, gazometrię, stan neurologiczny i poziom ketonów i glukozy w moczu.
Poziom glukozy we krwi należy obniżać stopniowo – nie szybciej niż 100 mg/dl na godzinę, gdyż może to doprowadzić do obrzęku mózgu. Z badań wynika, że śmiertelność z powodu powikłań kwasicy ketonowej wynosi 2-5 procent. Jeśli u pacjenta dojdzie do obrzęku mózgu, jest to związanie ze stanem zagrożenia życia i śmiertelność wzrasta do 70 procent, dlatego niezwykle ważne jest, by w czasie hospitalizacji nie podawać choremu zbyt dużej dawki insuliny.
Ciężka hipoglikemia również wymaga leczenia w warunkach szpitalnych. Pacjentom podaje się domięśniowo lub podskórnie glukagon oraz dożylnie glukozę. W przypadku lekkiej hipoglikemii wystarczy podać choremu żel glukozowym, tabletki z glukozą lub węglowodany proste – kostkę cukru, słodzony napój.
Śpiączka cukrzycowa – leczenie ambulatoryjne
Pacjent po wyjściu ze szpitala musi ściśle przestrzegać zasad insulinoterapii. Lekarz powinien udzielić mu szczegółowych informacji na ten temat. Konieczne jest także przejście na odpowiednią dietę. Chory nie może spożywać alkoholu. Wskazane są także ćwiczenia fizyczne.
Autor: Joanna Woźniak
- Pen do insuliny - jak go używać? Skąd wziąć?
- Sałatki dla cukrzyków - jakie są najlepsze? Zdrowe przepisy
- Jak obniżyć poziom cukru - na czczo, w ciąży, bez leków?
- Jasiński M., Radziszewki A., Kwasica i śpiączka ketonowa u 44-letniego
- mężczyzny z cukrzycą t1 na Oddziale Wewnętrznym w Dąbrowie Tarnowskiej, Przegląd Lekarski 2015 / 72 / 11.
- Szadkowska A., Ostre stany w cukrzycy, Family Medicine & Primary Care Review 2012, 14, 2: 286–290.