Profilaktyka udarów mózgu: jak uniknąć i zapobiegać udarom?

Udar mózgu jest statystycznie trzecią przyczyną zgonu i głównym powodem niesprawności u osób powyżej 40. roku życia. W całej Europie z powodu udaru mózgu umiera rocznie około 125 tysięcy osób. W Polsce co roku udar dotyka 70 tysięcy osób (dochodzi do niego średnio co osiem minut), a 30 tysięcy z jego powodu umiera. Jak można zapobiec udarowi mózgu? Wyjaśniamy.

Dlaczego profilaktyka udarów mózgu jest tak ważna?

Lekarze rozróżniają dwa rodzaje profilaktyki – pierwotną i wtórną.

• Profilaktyka pierwotna udaru mózgu – działania zapobiegające pierwszemu udarowi, które obejmują m.in. kontrolę i minimalizowanie czynników ryzyka,
• Profilaktyka wtórna udaru mózgu – inaczej profilaktyka po udarze mózgu, która ma na celu zapobiec nawrotom choroby.

Dlaczego w przypadku udarów działania zapobiegawcze są tak ważne? Odpowiednia profilaktyka i kontrola czynników ryzyka udaru wpływają nie tylko na obniżenie zapadalności, ale również na sam przebieg choroby, jeśli ona wystąpi. Ze względu na częste nawroty istotna jest także wtórna profilaktyka udaru. Szacuje się, że ponowny udar występuje w ciągu roku u 6-12% chorych, a w ciągu 5 lat – u 40-50%. W redukcji powikłań przebytej choroby ważną rolę odgrywa także wcześnie podjęta rehabilitacja.

Objawy udaru mózgu

W przypadku wystąpienia udaru decydujące znaczenie dla skutecznego leczenia ma szybkie rozpoznanie objawów choroby, natychmiastowe wezwanie pogotowia i przewiezienie chorego do szpitala z oddziałem udarowym. Najczęściej występujące objawy udaru mózgu:

• Asymetria twarzy – niedowład lub porażenie mięśni po jednej stronie twarzy (np. opadnięcie kącika ust),
• Niedowład lub porażenie, zazwyczaj jednostronne, kończyn górnych lub dolnych,
• Zaburzenia mowy – mowa bełkotliwa, niezrozumiała, trudność wysłowienia się,
• Zaburzenia widzenia,
• Utrata równowagi i zawroty głowy.

Czynniki ryzyka udaru

Czynniki, na które mamy wpływ:

• Nadciśnienie tętnicze,
• Choroby serca (np. migotanie przedsionków),
• Cukrzyca,
• Palenie tytoniu,
• Nadużywanie alkoholu,
• Otyłość,
• Wysoki poziom cholesterolu,
• Przewlekły stres.

Czynniki, na które nie mamy wpływu:

• Wiek (prawdopodobieństwo udaru rośnie wraz z wiekiem),
• Płeć (do udaru częściej dochodzi u mężczyzn),
• Czynniki genetyczne.

Profilaktyka udaru mózgu: co robić, by nie mieć udaru?

Jak uniknąć udaru mózgu? Działania zapobiegawcze powinny oczywiście koncertować się na czynnikach, na których mamy wpływ. Według specjalistów profilaktyka udarów opiera się na 5 filarach:

• Regularne badania – obejmują np. pomiar ciśnienia, EKG, stężenie cukru we krwi, lipidogram i inne badania kontrolne,
• Farmakoterapia – wczesne wykrycie różnych chorób – dzięki regularnym badaniom, rzecz jasna – pozwala na szybkie wdrożenie leczenia,
• Aktywność fizyczna – w naturalny sposób zapobiega m.in. nadciśnieniu, cukrzycy, otyłości,
• Zbilansowana dieta – również niezbędna w utrzymaniu prawidłowej masy ciała, ciśnienia krwi i stężenia cukru,
• Rzucenie palenia – to eliminacja jednego z podstawowych czynników ryzyka.

Co profilaktycznie na udar wdrożyć? Kontrola i leczenie chorób układu sercowo-naczyniowego

Udar mózgu często jest następstwem chorób naczyń, nadciśnienia tętniczego czy migotania przedsionków. Jak wynika z danych Światowej Organizacji Zdrowia, samym tylko nadciśnieniem obciążonych jest około miliard osób na świecie.

„Migotanie przedsionków to najczęściej występująca arytmia serca, która pięciokrotnie zwiększa ryzyko udaru. Przebieg udaru w wyniku migotania przedsionków jest znacznie cięższy niż z powodu innych przyczyn. Charakteryzuje się on nie tylko wyższym stopniem niesprawności i deficytów neurologicznych, ale także większą śmiertelnością. W połowie takich przypadków do zgonu dochodzi w ciągu roku od wystąpienia udaru — wyjaśnia dr Monika Maciejewska, Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych Nadciśnienia Tętniczego i Angiologii WUM — migotanie przedsionków polega na bardzo szybkim, chaotycznym kurczeniu się przedsionków. Skurcze te są jednak nieefektywne, co sprawia, że część krwi zalega w przedsionkach. To z kolei przyczynia się do powstawania skrzepów w przedsionkach, które przemieszczając się z prądem krwi, mogą zamknąć naczynia krwionośne w mózgu i być bezpośrednią przyczyną udaru mózgu”.

Nieodłącznym elementem profilaktyki udarowej powinno być rozpoznanie i leczenie chorób układu krążenia. Ważne jest regularne mierzenie ciśnienia i tętna, dlatego należy wyposażyć się w ciśnieniomierz. Sam pomiar tętna wystarczy do wczesnej diagnostyki migotania przedsionków, ale wielu chorych dowiaduje się o schorzeniu dopiero po wystąpieniu udaru. Tymczasem wdrożenie leczenia przeciwzakrzepowego (leków na układ krążenia i serce, zaleconych przez specjalistę), w połączeniu ze zdrowym stylem życia i dietą, zmniejsza ryzyko udaru, a w przypadku wystąpienia – osłabia jego przebieg.

W celu zwiększenia wykrywalności migotania przedsionków Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne (ESC) zaleca objęcie osób powyżej 65. roku życia edukacją na temat prawidłowego pomiaru tętna oraz postępowania w przypadku wyczucia niemiarowej, nieregularnej pracy serca. Należy wtedy zgłosić się do lekarza, który uruchomi procedurę diagnostyczną w kierunku migotania przedsionków.

Co zmniejsza ryzyko udaru przy cukrzycy i podwyższonym poziomie cholesterolu?

Osoby z cukrzycą obu typów przede wszystkim muszą dbać o utrzymywanie prawidłowego poziomu cukru we krwi (głównie poprzez dietę, aktywność fizyczną i zaleconą przez specjalistę farmakoterapię). To samo dotyczy zaburzeń lipidowych (np. zbyt wysokiego poziomu cholesterolu), które często współistnieją z cukrzycą.

Ważne jest również ograniczanie innych czynników ryzyka, m.in. opisanych wcześniej chorób układu krążenia (nadciśnienia). Kumulacja dolegliwości predysponujących do udaru niedokrwiennego mózgu może podwyższyć jego ryzyko nawet sześciokrotnie!

Profilaktyka udaru niedokrwiennego mózgu: rzucenie palenia

Palenie tytoniu zwiększa prawdopodobieństwo udaru dwukrotnie, ponieważ używanie nikotyny często prowadzi do rozwoju miażdżycy naczyń wewnątrzczaszkowych (co ciekawe rzadko spotykanej u niepalących). Najlepiej to zrobić to jak najszybciej, ponieważ ryzyko udaru nie zmniejsza się natychmiast po wypaleniu ostatniego papierosa czy e-papierowa – wymaga to czasu. Jeśli trudno Ci zerwać z nałogiem, możesz wypróbować preparaty na rzucenie palenia.

Znaczenie diety i aktywności fizycznej w zapobieganiu udarom mózgu

Szeroko pojęty „higieniczny styl życia” jest podstawą profilaktyki wszystkich chorób – i samego udaru, i schorzeń zwiększających jego ryzyko. Aktywność pomaga również redukować stres w zdrowy sposób – zamiast sięgania po papierosy, używki czy fast foody.

Siedzący tryb życia oznacza blisko trzykrotny wzrost ryzyka udaru, dlatego w ramach profilaktyki specjaliści zalecają np. trening aerobowy 3-4 razy w tygodniu przez minimum 30-40 minut. Jeśli zaś chodzi o dietę, warto wprowadzić dużą ilość warzyw i owoców, produktów pełnoziarnistych, ryb, roślin strączkowych, chudego nabiału, a ograniczyć słodycze, alkohol i przetworzoną żywność. Założenia te świetnie realizują np. dieta śródziemnomorska oraz DASH.

Profilaktyka wtórna udarów mózgu

Wszystkie wymienione wcześniej działania powinny wdrożyć (o ile to możliwe) również osoby, które przeszły udar. Oprócz tego pacjenci wymagają często bardziej restrykcyjnej farmakoterapii (m.in. przeciwzakrzepowych leków zapobiegających udarowi mózgu) albo zabiegów chirurgicznych – zależenie od współistniejących czynników ryzyka.

Profilaktyka udarów mózgu: często zadawane pytania

Poniżej odpowiedzi na często zadawane pytania dotyczące profilaktyki udarów mózgu.

• Czy picie wody zapobiega udarowi? Nie bezpośrednio, jednak odpowiednie nawodnienie ma ogromny wpływ na organizm.
• Czy kawa chroni przed udarem? Tak, kawa może zmniejszać ryzyko udaru, ale w umiarkowanych ilościach – 3-6 filiżanek dziennie (choć nie może to być jedyne działanie profilaktyczne).
• Czy witamina B12 może zapobiec udarowi? Nie ma jednoznacznych danych na ten temat.
• Jaka witamina chroni przed udarem? Pacjentom po udarze zaleca się czasami suplementację m.in. witaminy B12, kwasu foliowego i witaminy D.

Jak zapobiegać udarowi mózgu: podsumowanie

Profilaktyka odgrywa niezwykle istotną rolę w zapobieganiu udarom. Przede wszystkim obejmuje zdrowy tryb życia, regularne badania oraz kontrolę i leczenie chorób współistniejących (zwłaszcza tzw. cywilizacyjnych). Osoby, które przeszły udar, muszą dbać o profilaktykę jeszcze bardziej – ze względu na wysokie ryzyko nawrotu.