Regularne przyjmowanie kwasu foliowego przez kobiety planujące potomstwo zmniejsza ryzyko, że dziecko urodzi się z wadą cewy nerwowej. Ale zażywanie tej witaminy także w trakcie ciąży chroni przed odklejeniem się łożyska, porodem przedwczesnym i ryzykiem małej masy urodzeniowej dziecka. Zdaniem lekarzy stosowanie kwasu foliowego jest bezpieczne dla mamy i dziecka, bo jest jedną z najlepiej udokumentowanych interwencji medycznych w położnictwie.
Kwas foliowy a ciąża
Według szacunków Programu Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej Instytutu Matki i Dziecka co roku w Polsce rodzi się około 600-900 dzieci z tzw. wadą cewy nerwowej. Najczęściej to noworodki z przepuklinami oponowo-rdzeniowymi odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Wada Cewy Nerwowej jest drugą pod względem częstotliwości przyczyną śmierci niemowląt. Na szczęście postęp medycyny pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia tej choroby. Okazuje się, że pomocny jest w tym kwas foliowy (inaczej witamina B9), który udało się pozyskać z liści szpinaku w 1914 roku, a pięć lat później go zsyntetyzować.
Okazało się, żekwas foliowy (nazwa pochodzi od słowa folium, czyli liść) ma wiele cennych właściwości, w tym:
- wpływa na metabolizm komórek organizmu,
- pełni ważną rolę w zapobieganiu wadom cewy nerwowej,
- pełni ważną rolę w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych,
- zmniejsza ryzyko chorób nowotworowych,
- wspomaga funkcjonowanie układu nerwowego.
Zobacz: Jakie witaminy dla kobiet w ciąży – A, D, E i C
Kwas foliowy przed ciążą
Kwas foliowy ma ogromne znaczenie dla prawidłowego rozwoju płodu, dba o rozwój jego układu nerwowego i przekazywanie cech dziedzicznych, zapobiega zniekształceniom cewy nerwowej (mogą powodować, że nie wykształci się mózg płodu lub dojdzie do rozszczepu kręgosłupa), wpływa na masę ciała noworodka, chroni przed przedwczesnym porodem i odklejaniem się łożyska.
Dlatego zgodnie z zaleceniem Zespołu Ekspertów ds. Pierwotnej Profilaktyki Wady Cewy Nerwowej powołanego przez Ministra Zdrowia w 1997 roku, wszystkie kobiety w wieku rozrodczym w Polsce, które mogą zajść w ciążę, powinny spożywać 0,4 mg kwasu foliowego dziennie.
Jak długo brać kwas foliowy w ciąży
Wiele kobiet zastanawia się od kiedy i do kiedy brać kwas foliowy w ciąży? Odpowiedzi na te pytania nie są łatwe, bo nie wszystkie kobiety z kalendarzem planują potomstwo, dlatego przyjmuje się zasadę, że panie w okresie rozrodczym powinny profilaktycznie zażywać zwiększone dawki kwasu foliowego. Z wielu badań wynika, że najlepiej rozpocząć branie kwasu foliowego w okresie okołokoncepcyjnym (najlepiej minimum sześć tygodni przed planowanym poczęciem dziecka).
Właśnie wtedy jest szansa na zmniejszenie częstości występowania wad cewy nerwowej od 50 do 70 procent. Ponieważ wady cewy nerwowej powstają w pierwszych 4 tygodniach po zapłodnieniu (6 tygodni od daty ostatniej miesiączki), już w tym okresie suplementacja jest najważniejsza. Kwas foliowy trzeba przyjmować do 12- 20. tygodnia ciąży, a jeżeli ciężarna ma zdiagnozowaną niedokrwistość to nawet do końca ciąży.
Czytaj też: Tran dla dzieci, dorosłych i w ciąży - nie tylko na odporność
Ile kwasu foliowego w ciąży
Zapotrzebowanie na kwas foliowy wzrasta u kobiet w okresie ciąży dwu-, a nawet czterokrotnie. Ponieważ organizm sam nie syntetyzuje kwasu foliowego, musi być on dostarczany z pożywieniem. Foliany znajdziemy w wielu produktach codziennej diety, w tym w:
- surowych zielonych warzywach (brukselka, szpinak, szparagi, sałata, brokuły, kapusta włoska),
- pełnych ziarnach zbóż,
- roślinach strączkowych (groch, fasola),
- owocach cytrusowych,
- dużą ilość kwasu foliowego zawiera też wątroba.
Niestety przyswajalność folianów z żywności jest prawie o połowę mniejsza niż syntetycznego kwasu foliowego. Niedobór kwasu foliowego w ciąży może wywoływać wiele czynników takich jak:
- wysoka temperatura,
- alkohol, kofeina,
- stres,
- środki antykoncepcyjne,
- choroby wątroby.
Dlatego lekarze rekomendująkobietom stosowanie 400 mikrogramów kwasu foliowego codziennie (w postaci jednoskładnikowego preparatu lub w preparatach wielowitaminowych). Takie preparaty są dostępne w aptekach bez recepty.
Na receptę jest kwas foliowy w dawce 5 mg, rekomendowany dla kobiet, które przebyły już ciążę z wadą cewy nerwowej, mają stwierdzoną mutację MTHFR (to mutacja blokująca enzym reduktazy metylenotetrahydrofolianonowej, który jest potrzebny do prawidłowego przetwarzania i przyswajania kwasu foliowego), są otyłe i mają BMI>30, palą papierosy.
Kwas foliowy w ciąży - czy można przedawkować?
Nie zaleca się jednak stosowania większych niż 1 mg dawek kwasu foliowego. Nie ma jednoznacznych badań na temat skutków przedawkowania kwasu foliowego w ciąży. Nie potwierdzono ostatecznie podejrzeń co do tego, że nadmiar tej witaminy podnosi ryzyko chorób nowotworowych, ciąż mnogich czy alergii i autyzmu.
Medyczne czasopismo „Journal of Endocrinology" opublikowało jednak wyniki badań, jakie w Portugalii przeprowadzono na szczurach i wynika z nich, że wysoki poziom kwasu foliowego powodował u potomstwa skłonność do otyłości i cukrzycy typu 2. Naukowcy z Uniwersytetu Porto i Katolickiego Uniwersytetu Portugalii wyciągnęli takie wnioski po tym, jak podawali szczurzym samicom dawkę kwasu foliowego 20-krotnie przekraczającą ich dzienne zapotrzebowanie w okresie godowym. Otyłość i insulinooporność nie pojawiła się w grupie szczurów, które otrzymywały zalecaną dawkę kwasu foliowego.
Nadmiar kwasu foliowego w ciąży w skrajnych przypadkach może się manifestować alergicznymi odczynami na skórze, zaburzeniami układu pokarmowego i nerwowego. Najczęściej jest on jednak wydalany z moczem.
Kwas foliowy w ciąży - dawka
Tymczasem niedobory kwasu foliowego manifestują się:
- przemęczeniem,
- problemami z koncentracją i pamięcią,
- bezsennością,
- nadpobudliwością,
- zaburzeniami trawienia,
- stanami zapalnymi w jamy ustnej,
- zahamowaniem wzrostu u dzieci i młodzieży,
- zatrzymanie odbudowy komórek w organizmie,
- małą ilość czerwonych ciałek we krwi.
Kobieta planująca potomstwo lub będąca w ciąży nie powinna czekać z rozpoczęciem suplementacji kwasem foliowym, aż zaobserwuje u siebie niepokojące objawy niedoborów witaminy B9. Może się bowiem okazać, że będzie wtedy już zbyt późno na zabezpieczenie dziecka przed rozwojem wad.
Pamiętajmy, że od sposobu odżywiania przyszłej mamy i kontrolowanej przez lekarza suplementacji zależy w ogromnej mierze to, jak będzie przebiegała ciąża czy płód będzie się rozwijał prawidłowo, a dziecko będzie miało szansę na zdrowe życie do późnej starości.
Zobacz: Tabletki przeciwbólowe w ciąży - jakie leki można brać?
Konsultacja merytoryczna: lek. Mateusz Kowalczyk, Centrum Medyczno-Rehabilitacyjne Kolińskiego.