Na czym polega macierzyństwo? Kiedy zostać mamą?

Macierzyństwo to więcej, niż bycie matką. To całokształt czynników biologicznych, psychologicznych, socjologicznych i ekonomicznych wpływających na wychowanie potomka. Czy istnieje idealny wiek, by zostać mamą? Na czym polega świadome macierzyństwo? Jakie zagrożenia niesie za sobą urodzenie dziecka po czterdziestce, a także – w wieku nastoletnim? 

Późne macierzyństwo

Coraz częściej spotykane jest tzw. późne macierzyństwo. Jak podaje demograf Piotr Szukalski, od 2000 do 2015 roku płodność w wieku 35-39 lat wzrosła z 21 do 31 urodzeń w przeliczeniu na 1000 kobiet w tym przedziale wiekowym. Ogółem ze wszystkich dzieci urodzonych w 2015 roku, blisko 15 procent wydały na świat kobiety po 35 roku życia, co oznacza wzrost o 5 punktów procentowych w ciągu 15 lat.

Późne macierzyństwo w dużej mierze związane jest ze zmianami wzorców kulturowych: najpierw studia, później kariera, na końcu dziecko.

Mając na uwadze względny czysto biologiczne, kobieta może rodzić dzieci aż do czasu ostatniej miesiączki, a więc nawet do 45 – 50 roku życia. Jednak uwarunkowania medyczne sprawiają, że późne macierzyństwo obarczone jest zwiększonym ryzykiem. Problematyczne staje się już samo zajście w ciążę. Drastycznie rośnie odsetek ciąż ronionych – po 40 roku życia wynosi on już 40 procent. Wraz z wiekiem rośnie też ryzyko wystąpienia wady genetycznej u płodu, gdzie jednym z przykładów takie zaburzenia jest zespół Downa. W tym przypadku ryzyko wynosi:

• u kobiety 20-letniej: 1/1500 przypadków,
• u kobiety 35-letniej: 1/400 przypadków,
• u kobiety 45-letniej: 1/50 przypadków.
  
  

Świadome macierzyństwo – kiedy najlepiej zostać mamą?

Termin świadome macierzyństwo jest bardzo rozległy i wieloznaczny. Najczęściej pod tym pojęciem rozumiemy macierzyństwo, które zostało zaplanowane przez partnerów kontrolujących swoją płodność. Decyzja o świadomym macierzyństwie zazwyczaj jest wypadkową czynników takich, jak:

• wiek rodziców (metrykalny, ale też rozumiany jako określona dojrzałość emocjonalna),
• sytuacja ekonomiczno-zawodowa.
  
  

Przyszli rodzice starają się więc tak zaplanować przyjście na świat dziecka, aby zmaksymalizować korzyści i zminimalizować ryzyka. Z tego właśnie powodu odwleka się moment poczęcia do czasu ustabilizowania sytuacji życiowej (praca, stabilne zarobki, pierwsze mieszkanie). Ale też nie przekłada się macierzyństwa na później, głównie ze względu na rosnące z wiekiem ryzyko chorób i wad genetycznych, a także poronienia. Często też bierze się pod uwagę takie czynniki, jak wiek swoich rodziców, czyli dziadków planowanego dziecka. Uważa się, że optymalnie powinni oni mieć około 60-65 lat (a więc już na emeryturze, ale wciąż sprawni i tym samym pomocni).

Biorąc pod uwagę wyłącznie względy biologiczne, kobiety powinny rodzić około 20 roku życia. Włączając jednak do kalkulacji elementy psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne, świadomie zaplanowane potomstwo rodzą zazwyczaj kobiety około 30 roku życia.

Samotne macierzyństwo

Dane spisu powszechnego wykazały, że w 2011 roku w Polsce żyło 1,3 miliona matek samotnie wychowujących dzieci w wieku od 0 do 24 lat. Tendencja już wtedy była silnie wzrostowa.

Samotne macierzyństwo to efekt kilku czynników, takich jak:

• rozwód – rozejście się matki i ojca, pozostanie dziecka przy matce,
• ojciec nieznany,
• nie podjęcie odpowiedzialności przez ojca dziecka,
• śmierć ojca dziecka.
  
  

Samotne macierzyństwo z reguły wiąże się z nasilonymi trudnościami dnia codziennego. Wymienić wśród nich można statystycznie gorszą sytuację ekonomiczną (tym bardziej, że ściągalność alimentów w Polsce stoi na bardzo niskim poziomie), niż w przypadku pełnych rodzin. Samotne matki oprócz pracy zarobkowej, muszą też z reguły samodzielnie wykonywać wszystkie prace związane z opieką i wychowaniem dziecka.

W wielu przypadkach tego typu sytuacje mają negatywne implikacje, jeśli chodzi o stabilność emocjonalną samych kobiet oraz ich dzieci. Czynnikami utrudniającymi harmonijny rozwój, są trwające (mimo rozwodu) konflikty między rodzicami, a także mniej lub bardziej skrywane żale i lęki. Badania wykazują, że wychowanie w niepełnej rodzinie jest czynnikiem zwiększającym ryzyko utraty rodzicielskiej kontroli nad dzieckiem po wejściu przez nie w wiek nastoletni.

Wczesne macierzyństwo

Wraz z obniżaniem się statystycznego wieku inicjacji seksualnej (obecnie wynosi on dla kobiet około 17 lat), rośnie w Polsce liczba nastoletnich matek. Jak podawał GUS, w 2014 roku było ich 14,5 tysiąca.  W tej puli znalazło się kilkadziesiąt kobiet, które przed ukończeniem 19. roku życia urodziły po raz trzeci. Dane wskazują, że dzieje się tak mimo zmian kulturowych (coraz późniejsze świadome rodzicielstwo). A także mimo tego, że coraz mniejsza jest pula dziewcząt będących w wieku rozrodczym (niż demograficzny). Specjaliści nie mają wątpliwości, że większość przypadków wczesnego macierzyństwa jest nieplanowanych, a wręcz niechcianych.

Główne tego powody, to:

• niewystarczająca edukacja seksualna, brak jakiegokolwiek zabezpieczenia lub niewłaściwie stosowana antykoncepcja,
• ryzykowne zachowania seksualne, często pod wpływem używek.
  
  

Socjologowie i demografowie w przypadku nastoletnich matek mówią nie tyle o macierzyństwie wczesnym, co przedwczesnym. Zwraca się uwagę na szereg negatywnych konsekwencji dla matki i dziecka, związanych z takimi czynnikami jak:

• brak samodzielności finansowej, uzależnienie od rodziców/dziadków,
• niewystarczająca dojrzałość emocjonalna, brak wiedzy i życiowego doświadczenia, utrudniające świadome sprawowanie opieki nad dzieckiem,
• częstokroć brak stabilizacji rodzinnej – w tego typu przypadkach często okazuje się, że partner seksualny, równie młody, nie chce wziąć odpowiedzialności za potomstwo.
  
  

Kiedy zdecydować się na macierzyństwo?

Teoretycznie kobieta jest zdolna zajść w ciążę od momentu osiągnięcia dojrzałości płciowej, której zewnętrzną manifestacją jest pierwsze krwawienie miesięczne. Rzecz w tym, że sama jest wówczas jeszcze dzieckiem – w Polsce dziewczęta statystycznie zaczynają miesiączkować około 13 roku życia. To wiek, w którym dojrzałość biologiczna nie idzie w parze z dojrzałością (a właściwie jej brakiem) emocjonalną, społeczną, czy ekonomiczną. Nie mówiąc już o aspekcie prawnym – odbywanie stosunków seksualnych z małoletnimi poniżej 15. roku życia jest karalne.

Obecnie nawet ciąże kobiet 18-19 letnich często uznaje się za przedwczesne. W większości przypadków, kobiety myślące o macierzyństwie w kategoriach świadomego wyboru, najczęściej decydują się na posiadanie potomstwa dopiero po osiągnięciu stabilności i samodzielności życiowej. W praktyce granica ta z każdym rokiem się przesuwa, co ma związek m.in. z rosnącymi aspiracjami zawodowymi. Obecnie, jak wynika z danych Eurostatu, średni wiek w momencie urodzenia pierwszego dziecka, wynosi w Polsce ponad 27 lat. To o 3 lata więcej, niż 20 lat temu. Średnia europejska zaś przekroczyła już 30 lat. Ale uwaga. Przesuwanie granic sprawia, że coraz częściej mówimy o zagrożeniach z drugiej strony spektrum, związanych z późnym zajściem w ciążę (po 35 roku życia) – głównie biologicznych, medycznych, genetycznych.

Na czym polega macierzyństwo?

Macierzyństwo w sensie biologicznym, a zarazem w świetle definicji słownikowej, oznacza fakt bycia matką. Ale też związane z tym uczucia – miłości, przywiązania, oddania. Rozszerzając definicję o znaczenie socjologiczne, macierzyństwo to także rola społeczna, polegająca na wychowaniu i socjalizacji dziecka.

W sensie prawnym, do powyższych czynników, dołożyć można jeszcze określone powinności związane z macierzyństwem, takie jak opieka nad dzieckiem, dbałość o jego położenie ekonomiczne, wykształcenie, poszanowanie godności. Macierzyństwo jest wiec wielowymiarowym konglomeratem czynników biologicznych, psychologicznych, socjologicznych, a nawet kulturowych i ekonomicznych.

W ostatnich latach w Polsce instytucja macierzyństwa podlega dużym zmianom:

• rośnie statystyczny wiek, w którym kobiety zachodzą po raz pierwszy w ciążę (już ponad 27 lat),
• rośnie udział tzw. późnego macierzyństwa (z 10 do 15 procent wszystkich urodzeń),
• coraz częściej mamy też do czynienia z wczesnym macierzyństwem – stale rośnie liczba nastolatek rodzących dzieci,
• dodatkowo powszechnieje macierzyństwo samotne.
  
  

Autor: Piotr Brzózka

Zobacz także:

• Muzyka dla niemowląt – do snu, do zabawy. Jaką wybrać?
• Płacz niemowlaka – jak sobie z nim radzić? Co oznacza?
• Jakie witaminy dla kobiet w ciąży – A, D, E i C
  
  

Źródła:

• Piotr Szukalski, Późne macierzyństwo – nowe zjawisko demograficzne w Polsce? , Demografia i Gerontologia Społeczna – Biuletyn Informacyjny 2017, Nr 1
• Agnieszka Skowrońska-Pućka, (Przed)wczesne macierzyństwo – perspektywa biograficzna Diagnoza, pomoc i wsparcie, Poznań 2016, Wydawnictwo Naukowe UAM
• Klaudia Korzeniecka, Samodzielne macierzyństwo – wybór czy konieczność, Forum Pedagogiczne 2, 2014