Endometrioza: co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie

Ból towarzyszący menstruacji odczuwa ponad połowa Polek. Zwykle uznajemy go za rzecz normalną, dlatego rzadko wspominamy o tym ginekologowi. A powinnyśmy, ponieważ to może być jeden z objawów endometriozy – podstępnej choroby, którą diagnozuje się coraz częściej, nawet u nastolatek.

Endometrioza: co to jest?

Czym jest endometrioza? To choroba, w której komórki śluzówki jamy macicy (czyli wyścielającej ją błony) są obecne poza nią (np. w okolicy jajników, jajowodów i jelit, pęcherza moczowego oraz na zewnętrznej ścianie macicy), ale zachowują się tak samo jak w macicy, czyli złuszczają się w cyklu miesięcznym, powodując krwawienie, a niejednokrotnie bolesne stany zapalne. Czy endometrioza to rak? Nie, ale ogniska endometrialne rosną, podobnie jak nowotworowe. Poza tym dają objawy bólowe oraz niszczą zaatakowane narządy. Są też odpowiedzialne za zrosty oraz blizny.

Sprawdź też: preparaty do pielęgnacji blizn.

Endometrium a endometrioza

Endometrium to błona śluzowa wyściełająca macicę od wewnątrz, a endometrioza to stan, w którym komórki endometrium zagnieżdżają się poza macicą.

Endometrioza a ciąża

Około 40 procent kobiet z endometriozą ma trudności z zajściem w ciążę. Dobra wiadomość jest taka, że mniej więcej połowa z nich po leczeniu, a czasem nawet i bez niego, rodzi dzieci. Przy okazji warto odczarować pewien mit, dotyczący endometriozy – ciąża nie jest na nią lekarstwem. I chociaż bywa, że dolegliwości są wtedy łagodniejsze, z reguły powracają, kiedy kobieta znów zaczyna miesiączkować.

Endometrioza: jak wygląda? Klasyfikacja

W literaturze naukowej i większości międzynarodowych klasyfikacji (np. ESHRE) podstawowy podział rodzajów endometriozy wygląda następująco:

• Powierzchowna endometrioza otrzewnowa (SPE),
• Endometrioza jajnika (OMA),
• Endometrioza głęboko naciekająca (DIE).

Ten podział wynika z różnych mechanizmów powstawania, lokalizacji oraz obrazu histopatologicznego zmian. Czasem jednak, zwłaszcza w źródłach popularnonaukowych, podaje się też czwarty typ: endometrioza ściany jamy brzusznej. Chodzi o przypadki, w których zmiany pojawiają się w obrębie blizn pooperacyjnych, np. endometrioza w bliźnie po CC albo innych operacjach.

Ten typ bywa opisywany osobno ze względu na charakterystyczną lokalizację i mechanizm powstawania (wszczepienie komórek endometrium do blizny po zabiegu), jednak w gruncie rzeczy to podtyp lub wariant (np. pooperacyjny) jednej z podstawowych trzech form (najczęściej podgrupę DIE albo specyficzną lokalizację implantacji endometriozy po zabiegu).

Przyczyny endometriozy

Nie udało się jednoznacznie ustalić przyczyn endometriozy. Specjaliści wymieniają m.in. czynniki środowiskowe, wrodzone, epigenetyczne, autoimmunologiczne i alergiczne. Jako najbardziej podstawowy mechanizm wymienia się wsteczne miesiączkowanie, czyli przedostawanie się krwi menstruacyjnej przez jajowody do jamy otrzewnowej oraz wszczepianie złuszczonych komórek – jednak nie u każdej pacjentki zaobserwowano tę nieprawidłowość.

Czy endometrioza jest dziedziczna? W pewnym sensie tak – genetyka odgrywa w tej chorobie ważną rolę jako czynnik ryzyka. Prawdopodobieństwo wystąpienia jest 3-10 razy większe u kobiet, których krewne pierwszego stopnia chorują na endometriozę (np. matka, siostra).

Endometrioza: objawy

Pierwszy objaw endometriozy to bolesne miesiączki (w pewnych badaniach tylko 10% chorych na endometriozę nie stosowało tabletki na ból menstruacyjny!). Inne sygnały alarmowe to:

• Częste bóle w podbrzuszu,
• Ból podczas współżycia,
• Ból owulacyjny,
• Ból podczas wypróżnień,
• Ból w trakcie oddawania moczu,
• Ból podczas badania ginekologicznego.

Endometrioza powoduje też objawy jelitowe. Chorobie tej często towarzyszą wzdęcia, biegunki, zaparcia. Dość charakterystycznym symptomem jest ból nóg w okresie krwawień menstruacyjnych. Czasem endometriozę wykrywa się, gdy kobieta ma problem z zajściem w ciążę. Jeśli ogniska choroby są zlokalizowane w narządach znajdujących się dalej od jamy brzusznej, mogą pojawić się nietypowe objawy endometriozy, np. duszność, krwioplucie, ból barku, zaburzenia widzenia czy krwawienie z oka.

Dowiedz się, o czym mogą świadczyć wzdęcia przed okresem.

Endometrioza: jak wykryć? Diagnostyka

Jak zdiagnozować endometriozę? Podstawa to dokładny wywiad lekarski i badanie ginekologiczne. Do postawienia diagnozy wykorzystuje się USG, rezonans magnetyczny lub laparoskopię, która jest uznawana za najbardziej rzetelną metodę diagnostyczną w tej chorobie.

Zobacz też: Leki na nietrzymanie moczu – ziołowe, wkładki, podpaski

Jak leczyć endometriozę?

Niestety, medycyna jeszcze nie dysponuje skutecznymi lekami na tę chorobę. Leczenie polega głównie na łagodzeniu objawów i powstrzymywaniu rozwoju endometriozy za pomocą leków, w tym także hormonalnych. Najczęściej stosuje się lek, który jest syntetycznym odpowiednikiem żeńskiego hormonu płciowego – progesteronu.

Substancja w nim zawarta obniża produkcję estradiolu, czyli naturalnego estrogenu, i w ten sposób zmniejsza się jego wpływ na rozrost błony śluzowej macicy. Torbiele endometrialne lub naciekające guzkami usuwa się w trakcie zabiegów chirurgicznych, najczęściej metodą laparoskopową.

Czy endometrioza jest uleczalna? Niestety, nie. To choroba przewlekła z dużą tendencją do nawrotów, nawet po leczeniu operacyjnym. Terapia koncentruje się na łagodzeniu i kontroli objawów, a tym samym – zachowaniu płodności i poprawie jakości życia pacjentek.

Jak złagodzić ból endometriozy? Domowe i naturalne sposoby

Dobre skutki przynosi zmiana diety: ograniczenie czerwonego mięsa na rzecz ryb i warzyw. Są badania dowodzące, że organizm kobiet, które jedzą czerwone mięso i jego przetwory oraz utwardzane oleje roślinne (częsty składnik m.in. margaryny i słodkich batoników) wytwarza więcej prostaglandyn, które z kolei m.in. pobudzają zakończenia włókien nerwowych, wysyłających sygnały bólowe do mózgu.

Skutek? Silniej odczuwamy ból. Warto też jeść regularnie pięć posiłków w ciągu dnia, pić przynajmniej półtora litra płynów i spożywać pół kilograma świeżych warzyw i owoców bogatych w błonnik. Zmniejsza on poziom estrogenów, krążących w organizmie, których nadmiar sprzyja endometriozie. Udowodnione skutecznie działanie obniżające poziom tych hormonów mają również:

• Świeży czosnek,
• Groszek zielony,
• Seler,
• Brokuł,
• Kalafior.

Dwa razy w tygodniu warto jeść tłuste ryby morskie. Zawierają nienasycone kwasy omega-3, które mają potwierdzone naukowo działanie przeciwzapalne. Obniżają ryzyko endometriozy. Dobroczynne kwasy omega-3 znajdują się również w oleju rzepakowym oraz orzechach włoskich i siemieniu lnianym.

Zobacz, co na ból brzucha u dorosłych można zastosować.

Czy endometrioza jest groźna?

Endometrioza nie jest chorobą śmiertelną, ale może być poważna i wyniszczająca dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Oznacza to, że nie zagraża życiu bezpośrednio, jednak nieleczona może prowadzić do szeregu powikłań. Czym grozi nieleczona endometrioza? Wspomniane powikłania bardzo pogarszają jakość życia, a w skrajnych przypadkach może dojść do uszkodzenia narządów.

• Przewlekły i silny ból może prowadzić do ograniczenia ruchu, problemów ze snem, depresji, stanów lękowych i obniżenia samooceny.​
• Tkanka endometrialna poza macicą powoduje mikrokrwawienia, które prowadzą do powstawania blizn (zrostów) i uszkodzenia narządów, takich jak jelita, pęcherz czy jajniki.​ Może też zwężać moczowody, prowadząc do niewydolności lub zaniku nerki, a także powodować niedrożność jelit.​
• Szacuje się, że endometrioza dotyczy nawet 30-50% kobiet mających trudności z zajściem w ciążę.​

Endometrioza: podsumowanie

Problem endometriozy może dotyczyć nawet 3 milionów kobiet w Polsce, które nieraz cierpią w milczeniu (średnio 10 lat). Warto pamiętać, że okres nie musi boleć – i nie chodzi tylko o skuteczne preparaty na ból brzucha, ale przede wszystkim słuchanie symptomów płynących z własnego ciała i zgłaszanie się z dolegliwościami do lekarza.

Autor: Marzena Maciejczyk

Konsultacja merytoryczna: lek. Mateusz Kowalczyk, Centrum Medyczno-Rehabilitacyjne Kolińskiego.