Żuchwa jest silną kością, która razem z górną szczęką i umieszczonymi w nich zębami, służy do przeżuwania pokarmów. Błędy popełnione w pierwszych latach życia, m.in. przy karmieniu i układaniu dziecka do snu, mogą doprowadzić do poważnych wad w jej budowie. Efekty to m.in cofnięta (tyłozgryz, tyłożuchwie) oraz przeskakująca żuchwa.
Co to jest żuchwa?
Żuchwa to ruchoma część twarzoczaszki, potocznie nazywana dolną szczęką. Anatomia żuchwy jest podobna u większości ssaków, przy zachowaniu jednakże pewnych cech specyficznych. O ile w przypadku wielu zwierząt składa się ona z dwóch względnie niezależnych kości zębowych, lewej i prawej, spojonych po środku miękką tkanką chrzęstną, o tyle u człowieka stanowi ona jedną całość (do trwałego spojenia dochodzi w czasie życia płodowego).
W górnej części, w budowie żuchwy wyróżnia się po obu stronach po dwa wyrostki kłykciowe, pełniące rolę stawów, swego rodzaju zawiasów, za pomocą których jest ona przymocowana do czaszki i dzięki którym zachowuje ruchomość. Natomiast u spodu znajdują się zębodoły, czyli miejsca, w których osadzony jest dolny rząd zębów.
Cofnięta żuchwa
Teoretycznie żuchwa powinna być osadzona i zbudowana tak, by zęby górne i dolne idealnie na siebie zachodziły – w takiej sytuacji mówimy o prawidłowym zgryzie. W rzeczywistości często jednak dochodzi do swoistego odchylenia od norm, czyli wad zgryzu. Najlepszym przykładem jest cofnięta żuchwa.
Pod pojęciem tym, które ma charakter zwyczajowy, kryją się de facto dwie wady definiowane jako „dotylne”:
- tyłozgryz – stan w którym rząd dolnych zębów jest cofnięty względem zębów górnych (wada typu zębowego),
- tyłożuchwie – stan, w którym cała żuchwa cofnięta jest względem szczęki (wada typu szkieletowego).
Cofnięta żuchwa jest najczęściej występującą wadą zgryzu w populacji polskiej. Skąd się bierze boląca i wypadają żuchwa? Czym grozi i jak ją leczyć?
Przyczyny nieprawidłowej anatomii żuchwy
Cofnięta żuchwa jest wadą o złożonej i zróżnicowanej patogenezie. Rzadko jest wrodzona, częściej wykształca się w toku życia, szczególnie w pierwszych latach – dlatego obserwowana jest już u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.
Najczęstsze nabyte przyczyny tyłozgryzu i tyłożuchwia, to:
- wady postawy, zniesiona lordoza szyjna, czyli zaburzenie naturalnego wygięcia kręgosłupa na odcinku szyjnym,
- nieprawidłowe nawyki nabyte we wczesnym dzieciństwie, związane m.in. z odruchem zasysania dolnej wargi czy ssania kciuka, a także niewłaściwym ułożeniem dziecka czasie karmienia butelką (pozycja leżąca),
- nieprawidłowe ułożenie dziecka w łóżeczku, z głową odgiętą do tyłu,
- nieprawidłowe ekstrakcje zębów, zbyt wczesna wymiana zębów mlecznych na stałe,
- niedobór witaminy D.
Zdarza się, że cofnięta żuchwa jest wadą anatomiczną o charakterze dziedzicznym.
Leczenie cofniętej żuchwy u dziecka
Leczenie cofniętej żuchwy u dziecka może trwać latami. W przypadku tzw. tyłozgryzu urojonego, występującego u dzieci w wieku szkolnym, możliwa jest modyfikacja zgryzu za pomocą specjalnych ćwiczeń. W większości jednak przypadków niezbędne są bardziej zaawansowane metody.
Podstawą leczenia jest korekcja za pomocą aparatu ortodontycznego, stałego lub ruchomego (zdejmowanego na noc). Jego zadaniem jest rozbudowa dolnego łuku zębowego oraz wyrównanie żuchwy względem szczęki górnej. Średni czas leczenia za pomocą aparatu ortodontycznego wynosi 2 lata i wiąże się z dużymi kosztami – niezbędne jest nie tylko wykonanie wstępnych pomiarów oraz skonstruowanie aparatu, ale też comiesięczne wizyty kontrolne. Łączne więc liczyć się trzeba z nakładami rzędu 10-25 tysięcy złotych. W przypadku silnie cofniętej żuchwy, niezbędne może być też usunięcie niektórych zębów. W skrajnych przypadkach wady dotylne leczy się operacyjnie, rekonstruując żuchwę, nadając jej prawidłowy kształt i położenie (dodatkowo efekt musi być potem utrwalony aparatem ortodontycznym).
Leczenie cofniętej żuchwy u dziecka jest o tyle istotne, że wady zgryzu mogą doprowadzić do:
- wysuwania się, ścierania i wypadania zębów,
- problemów z przeżuwaniem pokarmów, a co za tym idzie – z ich trawieniem,
- zaburzeń neurologicznych w obrębie twarzoczaszki.
Przeskakująca żuchwa
Niewłaściwe położenie i kształt oraz związane z tym wady zgryzu, to nie jedyny problem, którego może nastręczyć żuchwa. Inną uciążliwością są zaburzenia ruchomości w stawach łączących żuchwę z czaszką. Ich efektem może być przeskakująca żuchwa. Pacjenci odczuwają wówczas charakterystyczne strzelanie, niektórzy skarżą się, że żuchwa boli.
Dolegliwości te nasilają się, co zrozumiałe, w trakcie jedzenia oraz mówienia. Czy są groźne? Nie. Oprócz tego, że powoduje silny dyskomfort, przeskakująca żuchwa nie wiąże się z ryzykiem trwałych uszkodzeń i zaburzeń. Problem ten można niwelować modyfikując nieco sposób jedzenia (np. poprzez nieco mniejsze rozwarcie szczęk, czy nie przeżuwanie pokarmu za pomocą siekaczy, lecz wyłącznie zębów trzonowych). Wykonywać też można delikatne ćwiczenia zwiększające ruchomość stawów. Tego typu zaburzenie warto jednak skonsultować ze stomatologiem, ortodontą, a nawet ortopedą, świadczyć ono może bowiem o występowaniu innych wad – między innymi zgryzu.
Autor: Piotr Brzózka
Czytaj też:
- Elektryczna szczoteczka do zębów - jaką wybrać dla dzieci?
- Zepsute zęby u dzieci. Jakie są przyczyny i jak je leczyć?
- Zgrzytanie zębami u dzieci - w dzień, w nocy. Jak je leczyć?
- Szczoteczka do zębów - szczoteczka do zębów dla dzieci, niemowląt
Źródła:
- Anna Znamirowska-Bajowska, Michał Sarul, Joanna Antoszewska, Leczenie nieekstrakcyjne wady klasy II z zastosowaniem aparatu MALU - opis przypadku, e-Dentico nr 6 (46) / 2013
- Anna Jankowska-Wika, Ortodontyczne potrzeby lecznicze studentów stomatologii na podstawie badań o metodologii obiektywnej i subiektywnej, Poznań 2014, Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych, Katedra i Klinika Ortopedii Szczękowej i Ortodoncji Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu