Wirus RSV zaliczany jest do tzw. pneumowirusów, przenoszonych drogą kropelkową, wywołujących stany zapalne w dolnych drogach oddechowych i płucach, głównie u dzieci. W Polsce sezon zakażeń nim trwa aż pół roku, dlatego warto wiedzieć, czym dokładnie jest RSV i co robić, gdy dojdzie do zakażenia.
Co to jest wirus RSV i czy atakuje dzieci?
Wirus RSV (z ang. respiratory syncytial virus) to prawdziwa zmora pediatrów, ponieważ jest on jedną z najczęstszych bezpośrednich przyczyn zapalenia płuc i oskrzeli u dzieci.
Dlaczego atakuje najmłodszych pacjentów? Po pierwsze na co dzień przebywają oni w dużych grupach rówieśniczych, w których wszelkiego rodzaju patogeny łatwo się rozprzestrzeniają, po drugie – nie mają jeszcze w pełni wykształconej odporności nabytej, którą ludzki organizm wytwarza właściwie przez całe życie, na skutek kontaktu z zarazkami i wskutek przebytych infekcji.
Infekcje dolnych dróg oddechowych i płuc są jednym z najpowszechniejszych powodów wizyt maluchów u lekarza. W Polsce sezon zachorowań trwa właściwie pół roku (mniej więcej od października do kwietnia) i to właśnie wtedy groźny dla oskrzeli i płuc wirus atakuje dzieci najchętniej, wykorzystując spadek ich odporności.
Co to takiego jest wirus RSV? To jeden z tzw. pneumowirusów wywołujących infekcje górnych i dolnych dróg oddechowych oraz płuc, zwany fachowo syncytialnym wirusem oddechowym.
Okres wylęgania choroby nim spowodowanej wynosi od 4 do 6 dni, natomiast czas jego wydalania z organizmu trwa około dwóch tygodni. Wirus RSV może pojawić się nawet u niemowlaka i u noworodka. Właśnie u dzieci najmłodszych jest on najpowszechniejszym podłożem stanów zapalnych w dolnych drogach oddechowych. Najczęściej diagnozowany jest u pacjentów do 5 roku życia.
Przyczyny wirusa RSV u dzieci
W ostatnich latach liczba zakażeń RSV urasta do rangi epidemii, głównie wśród dzieci. Jakie są przyczyny tak powszechnego rozprzestrzeniania się tego wirusa?
Bezpośrednią przyczyną zachorowania jest przeniknięcie jego cząsteczek do układu oddechowego osoby zdrowej, na skutek bezpośredniego kontaktu z chorym lub z zanieczyszczonymi przez niego przedmiotami.
Do zakażenia RSV dochodzi drogą kropelkową, a wirus obecny jest nie tylko ślinie i wydzielinie z nosa, ale też wydychanym powietrzu. Infekcja wywołana RSV może mieć bardzo różny przebieg – od łagodnego po ciężki.
Choroba zwykle zaczyna rozwijać się w górnych drogach oddechowych, by na kolejny etapie „zejść” do oskrzeli, oskrzelików lub płuc. Kiedy zaraza dociera do danej grupy rówieśniczej lub rodziny, wirus RSV w łatwy sposób atakuje kolejne osoby, przede wszystkim te o obniżonej odporności.
Objawy wirusa RSV u dzieci
Objawy zakażenia wirusem RSV są podobne zarówno u niemowlaka i noworodka, jak i u dziecka starszego. Przypominają one objawy przeziębienia, przy czym zwykle najbardziej nasilonym spośród nich jest kaszel.
Kaszel przy RSV z reguły na początku jest suchy, a po 2-3 dniach zamienia się w mokry i towarzyszy mu odkrztuszanie wydzieliny. Jednym z pierwszych objawów RSV u niemowląt i dzieci starszych jest też gorączka.
Zwykle na początku nie jest wysoka (może być to nawet stan podgorączkowy), jednak szybko rośnie. Często towarzyszą jej spadek ogólnego samopoczucia, apatia, brak apetytu. Z reguły objawy RSV u niemowląt są bardziej nasilone, niż u kilkulatków.
Gorączka, kaszel i inne objawy grypopodobne u dzieci mogą występować zarówno przy zapaleniu płuc, jak i oskrzeli czy oskrzelików.
Oprócz kaszlu i gorączki RSV u dzieci może dawać następujące objawy:
- nieżyt nosa,
- utrudnione oddychanie (objaw ten może być groźny u niemowląt i prowadzić do bezdechu w czasie snu, dlatego należy dbać o udrożnianie nosa i stale monitorować stan dziecka),
- pogorszenie ogólnego samopoczucia,
- osłabienie organizmu,
- zmiany osłuchowe – szmery w oskrzelach i płucach (ten objaw dostrzec można jedynie podczas osłuchiwania, choć niekiedy towarzyszyć im może świszczący oddech słyszalny bez urządzeń medycznych).
Ponieważ przebieg choroby wywołanej wirusem RSV u dzieci zależy w dużej mierze od tego, jak szybko zostanie podjęte odpowiednie leczenie, wymienionych objawów nie należy lekceważyć i trzeba zawsze konsultować je z lekarzem, najlepiej pediatrą lub lekarzem rodzinnym.
Ile trwa wirus RSV u dzieci i kiedy potrzebna jest hospitalizacja?
Jak już zostało wspomniane, pierwsze objawy choroby widoczne są po kilku dniach od zakażenia RSV. Tyle trwa okres jej wylęgania, po którym symptomy zaczynają się dość szybko nasilać, a stan zapalny rozprzestrzenia się i rozwija.
Ile trwa infekcja wywołana RSV u niemowlaka, a ile u dzieci starszych? Jej przebieg u niemowląt z reguły jest cięższy, dlatego dłużej może trwać rekonwalescencja. Czas utrzymywania się objawów zależy jednak nie tylko od wieku dziecka, ale też kilku czynników, w tym:
- ogólnego stanu zdrowia,
- nasilenie występujących objawów,
- momentu rozpoczęcia leczenia,
- rodzaju leczenia,
- indywidualnej reakcji organizmu na przyjmowane leki itd.
Zwykle objawy utrzymują się od kilku dni do dwóch tygodni i ustępują po leczeniu podjętym w warunkach domowych. Kiedy z RSV trzeba się zgłosić do szpitala? Hospitalizacja jest konieczna, kiedy choroba ma bardzo ciężki przebieg (oddychanie jest znacząco utrudnione, gorączka bardzo wysoka itd.).
To, ile leży się w szpitalu z RSV, zależy od procesu zdrowienia, który za każdym razem może przebiegać inaczej. Ile razy można zarazić się RSV i zachorować? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Do zakażenia może dojść wielokrotnie, również w życiu dorosłym. Wiele zależy od trybu życia i naturalnej odporności.
Jak leczyć wirus RSV u dzieci?
Leczenie wirusów z reguły ma charakter objawowy, ponieważ nie ma leków, które „wypędzałyby” samego wirusa z organizmu lub go dezaktywowały. W przypadku RSV również stosuje się leczenie objawowe, a zakażenie ustępuje samoistnie po 2-3 tygodniach.
Jak leczyć u dzieci infekcje wywołane wirusem RSV? Zazwyczaj stosuje się środki rozrzedzające zalegającą w drogach oddechowych lub płucach wydzielinę, niwelujące ból gardła i łagodzące katar.
Bardzo ważne, by podawać dziecku leki przeciwgorączkowe, jeśli temperatura przekracza 38 stopni C lub gdy znacząco wpływa na ogóle samopoczucie. Wysoka lub długotrwała gorączka utrudnia rekonwalescencję i wycieńcza organizm.
Z reguły przy RSV u dzieci nie stosuje się leczenia antybiotykami, chyba że dojdzie do powikłań. Bardzo ważne, by u niemowląt leczenie przywracało swobodny oddech, szczególnie w czasie snu. W przypadku zaobserwowania objawów, należy zgłosić się do lekarza, a później postępować według jego zaleceń. Leczenie powinno mieć taką formę i czas trwania, jakie zaleca specjalista.
Powikłania po wirusie RSV u dzieci
Najczęstszymi powikłaniami po RSV u dzieci są: zapalenie ucha, zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli. Kiedy rozwija się stan zapalny i dochodzi do nadkażenia bakteryjnego, konieczna jest antybiotykoterapia.
Zapalenie płuc czy ucha, pozostawione bez leczenia antybiotykami, może nieść bardzo groźne konsekwencje zdrowotne. Powikłania po wirusie RSV – szczególnie u dzieci najmłodszych – niekiedy wymagają hospitalizacji. Dzieje się tak najczęściej, gdy infekcja ma ciężki przebieg, do którego predestynują pewne czynniki. Są to:
- przedwczesne urodzenie,
- niska odporność organizmu,
- niektóre wady wrodzone,
- mukowiscydoza,
- dysplazja oskrzelowo-płucna,
- zaburzenia układu nerwowego,
- ciężkie schorzenia nerwowo-mięśniowe,
- zespół Downa.
Warto zaznaczyć, że chociaż powikłania po RSV najczęściej występują u dzieci, zdarzają się również u pacjentów dorosłych, dlatego i u nich objawy nie powinny być lekceważone.
Szczepionka dla dzieci przeciwko wirusowi RSV
W ubiegłym roku Europejska Agencja Leków (EMA) zaleciła dopuszczenie do obrotu szczepionki przeciwko syncytialnemu wirusowi oddechowemu na terenie Unii Europejskiej.
Środek wskazany jest dla niemowląt od chwili narodzin do 6 miesiąca życia. Szczepionka dla dzieci przeciw RSV składa się z rekombinowanych glikoprotein, które mają za zadanie chronić przez szczepami A i B wirusa, a tym samym – zapobiegać groźnym dla zdrowia powikłaniom po zakażeniu.
Preparat, który podaje się drogą iniekcji, stymuluje wytwarzanie przez organizm przeciwciał i limfocytów T, co zmniejsza ryzyko zachorowania, a w przypadku zakażenia chroni przed ciężkim przebiegiem infekcji.
Szczepionka na RSV przeznaczona jest nie tylko dla dzieci, ale również dla osób starszych, u których zakażenie również może prowadzić do groźnych powikłań. Istnieją preparaty jednodawkowe przeciwko RSV, niektóre natomiast trzeba podawać raz w miesiącu przez cały okres obniżonej odporności (np. jesienią i zimą).
Czytaj również:
- Astma u dzieci - przyczyny, leczenie. Jak ją rozpoznać?
- Inhalator na zatoki, astmę i kaszel – zastosowanie
Bibliografia:
- Analiza kliniczna. Paliwizumab (Synagis® ) w zapobieganiu ciężkiej chorobie dolnych dróg oddechowych wywołanej wirusem RS u dzieci urodzonych ≤32. tyg. ciąży lub u dzieci z dysplazją oskrzelowo-płucną, Kraków 2016
https://bipold.aotm.gov.pl/assets/files/zlecenia_mz/2017/024/AW/24_AW_OT.4351_2017_Synagis_AKL_uzupelnienie.pdf [data dostępu: 20.02.2024]
- Helwich, Rozszerzone kryteria profilaktyki RSV u niemowląt w Polsce, w: Postępy Neonatologii 2018; 24(1)
http://mavipuro.pl/jourarch/PN2018005.pdf [20.02.2024]
- Popielska, M. Marczyńska, Wysypki plamisto-grudkowe w infekcjach wirusowych, w: Pediatria po Dyplomie 2016/01
https://podyplomie.pl/pediatria/21107,wysypki-plamisto-grudkowe-w-infekcjach-wirusowych [data dostępu 20.02.2024]
- Borszewska-Kornacka, A. Mastalerz-Migas, Zakażenia syncytialnym wirusem oddechowym w polskiej populacji pacjentów pediatrycznych z perspektywy ekspertów, w: Lekarz POZ 6/2023
- Chpl: Abrysvo
- Nitsch-Osuch i wsp., Rekomendacje grupy ekspertów w zakresie szczepień przeciw wirusowi RS osób dorosłych, w: LEKARZ POZ 6/2023
- Stelmach, EMA zatwierdza pierwszą szczepionkę przeciw RSV dla niemowląt i seniorów, Źródło: European Medicines Agency