Szczelina odbytu to jedna z najpowszechniejszych dolegliwości zlokalizowanych w końcowym odcinku przewodu pokarmowego. Problem ten dotyczy pacjentów w różnym wieku, zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Wielu z nich uważa go za wstydliwy, tymczasem im wcześniej podjęte zostanie leczenie, tym szybciej ustąpią dokuczliwe objawy.
Czym jest szczelina odbytu i jakie są jej przyczyny?
Podczas wypróżniania mięśnie odbytu, a wraz z nimi błona śluzowa ulegają silnym skurczom, napięciom i wysiłkowi, co naraża narząd na uszkodzenia i inne dolegliwości. Najczęstszymi chorobami tego rejonu są guzki krwawnicze, zwane bardziej potocznie hemoroidami oraz opisywana tu szczelina odbytu (po łacinie fissura ani).
Ta ostatnia określana bywa jako rozerwanie lub pęknięcie odbytu. Bardziej fachowo definiuje się ją jako ubytek w błonie śluzowej (zlokalizowany przeważnie w jego środkowej linii) o postaci podłużnego owrzodzenia, zwykle długości około 1,5 cm.
Skąd bierze się problem pękającego odbytu? Przeważnie towarzyszy on zaparciom, kiedy to masa kałowa jest bardzo zbita, a jej wydalanie wymaga ogromnej siły mięśni. Powstające przy tym napięcia są najczęstszą przyczyną szczeliny.
Pękająca przy odbycie skóra lub błona śluzowa w jego wnętrzu mogą mieć podłoże zapalne, urazowe lub niedokrwienne. Podobnie, jak wiele innych chorób, tak i szczelina odbytu może mieć postać ostrą lub przewlekłą. W pierwszym przypadku objawy występują nagle i od razu są bardzo nasilone, jednak nie utrzymują się długo. W drugim – objawy mają charakter przetrwały lub uporczywie nawracają.
Szczelina w odbycie to dolegliwość występująca zarówno u pacjentów obu płci. U kobiet może dodatkowo występować po porodzie, na skutek silnego napięcia mięśni towarzyszącemu wydawaniu dziecka na świat.
Jakie są objawy szczeliny odbytu?
Po czym rozpoznać, czy pojawiające się w rejonie odbytu objawy świadczą o szczelinie czy hemoroidach? Jak wygląda szczelina odbytu i co powinno niepokoić? Najczęstsze objawy ubytku w błonie śluzowej to:
- uporczywy świąd w okolicy odbytu,
- pieczenie, szczypanie lub piekący ból,
- krwawienie z odbytu – może być różnie nasilone, w zależności od rozległości ubytku, często nasila się przy wypróżnianiu,
- wyciek śluzu,
- wrażenie obecności ciała obcego w odbycie,
- odczuwanie dyskomfortu, szczególnie w pozycji siedzącej.
Niestety wymienione objawy nie są charakterystycznie wyłącznie dla szczeliny odbytu, ale mogą pojawiać się też przy innych schorzeniach tego narządu – hemoroidach czy nawet chorobach nowotworowych. Nie wolno ich zatem lekceważyć i należy zawsze konsultować je z lekarzem, by po pierwsze wykluczyć wszelkie groźniejsze schorzenia, a po drugie – podjąć odpowiednie leczenie zapobiegające nasilaniu się przykrych objawów i rozwojowi dolegliwości.
Szczelina odbytu u dziecka
Choć fissura ani statystycznie najczęściej diagnozowana jest u pacjentów między 35 a 40 rokiem życia, nie oznacza to, że problem w ogóle nie występują w innych grupach wiekowych. Niestety może on pojawić się nawet u najmłodszych. Jakie są przyczyny szczeliny odbytu u dziecka? Wśród najczęstszych wymienia się:
- zaparcia,
- chorobę Leśniowskiego-Crohna,
- urazy mechaniczne.
Najpowszechniejszym podłożem z wymienionych są oczywiście zaparcia, ponieważ dzieci często odmawiają jedzenia surowych warzyw i owoców i piją za mało wody, za to chętnie spożywają duże ilości słodyczy czy innych przekąsek źle wpływających na trawienie. Tego rodzaju błędy żywieniowe u najmłodszych są bardzo częste, a późniejszy wysiłek włożony w wypróżnianie powoduje pękanie błony śluzowej i powstawanie szczeliny odbytu. Co wówczas robić?
Zaobserwowanie jakichkolwiek niepokojących objawów – a są one podobne, jak u pacjentów dorosłych – należy zawsze skonsultować z lekarzem, by dokładnie określić ich podłoże. Na szczelinę odbytu u dzieci często stosuje się leczenie mające na celu zmniejszenie napięcia zwieracza wewnętrznego odbytnicy oraz leczenie zachowawcze w postaci odpowiedniej higieny codziennej. Jeśli u podłoża problemu leżą zaparcia, lekarz często zaleca terapię prowadzącą do rozluźnienia stolca, która przede wszystkim polega na zmianie diety. W skrajnych przypadkach szczelinę odbytu u dziecka leczy się chirurgicznie.
Leczenie szczeliny odbytu. Jakie leki się stosuje?
Niegojąca się szczelina odbytu potrafi uprzykrzyć życie i utrudnić codzienne funkcjonowanie. Warto zatem jak najwcześniej rozpocząć terapię, by przyspieszyć gojenie i zapobiec rozwojowi choroby. Jak wygląda terapia? Zależy ona przede wszystkim od stopnia zaawansowania choroby, jeśli jednak nie jest ona bardzo rozwinięta, zwykle zaczyna się od leczenia zachowawczego, czyli przede wszystkim zmiany diety służącej rozluźnieniu konsystencji stolca.
Niekiedy, oprócz diety na szczelinę odbytu stosuje się leki stosowane miejscowo. Są to środki odwracalnie porażające zwieracz wewnętrzny, co ma na celu zniesienie jego wzmożonego napięcia. Lek taki to np. maść z nitrogliceryną, która dodatkowo poprawia ukrwienie kanału. Maść aplikuje się w okolice odbytu, a jeśli lekarz tak zaleci – również wewnątrz, przy pomocy dilatatora. Równocześnie z wymienionymi metodami leczenia szczeliny odbytu, warto niwelować jej przykre objawy.
Przeciwbólowo stosować można popularne środki takie jak paracetamol czy ibuprofen. Ten drugi dodatkowo działa przeciwzapalnie, co może wspomagać leczenie ubytku o podłożu zapalnym. Jeśli szczelina odbytu jest krwawiąca, nawracająca i nie chce się goić mimo diety i maści, niekiedy konieczne jest leczenie chirurgiczne. W wielu przypadkach pomaga on pozbyć się problemu i zapobiega nawrotom.
Operacja szczeliny odbytu – jakie są metody i rokowania?
Gdy szczelina odbytu uporczywie krwawi i ma postać niegojącej się, stale obecnej przy odbycie rany, lekarz może zalecić operację. Wymienia się następujące metody leczenia operacyjnego:
- sfinkterotomię tylną otwartą bez wycięcia szczeliny odbytu,
- sfinkterotomię tylną otwartą z wycięciem zmiany chorobowej,
- sfinkterotomię boczną zamkniętą,
- sfinkterotomię boczną otwartą.
Tę ostatnią uznaje się za złoty standard leczenia chirurgicznego, a jej skuteczność sięga 95 proc. nawet w przypadku dolegliwości nawracających. Z reguły rana szybko się goi, choć zawsze trzeba liczyć się z bólem po operacji szczeliny i czasowym wyłączeniem z pracy i innych aktywności. Jeśli na zewnątrz pojawiają się guzkowate zmiany, również są usuwane i poddawane badaniu histopatologicznemu (zwykle jednak mają one postać łagodną). Jaki lekarz kieruje pacjenta na zabieg? Z problemem najpierw można zgłosić się do lekarza rodzinnego, często jednak odsyła on do specjalisty chirurga proktologa, który decyduje o formie terapii.
Szczelina odbytu – domowe sposoby, dieta, higiena
Po zaobserwowaniu pierwszych objawów, zanim pacjent uda się do lekarza, może sięgnąć po metody domowe. Nie powinny one zastępować wizyty u specjalisty. Najważniejszym elementem takiej domowej terapii na ranę w odbycie jest stosowanie odpowiedniej diety. Powinna być lekkostrawna i zawierać dużo błonnika pokarmowego. Warto również zadbać o odpowiednią konsystencję pokarmów (najlepiej, jeśli są one płynne lub półpłynne) i zwiększone nawadnianie organizmu. Duża ilość płynów rozluźnia stolec, a poza tym jest niezbędne dla prawidłowego gojenia śluzówki.
Na szczelinę odbytu można zastosować również tzw. nasiadówki, np. z kory dębu. Wykazuje ona właściwości przeciwbakteryjne, ściągające i przeciwzapalne. Gdy szczelina odbytu nie chce się zagoić mimo stosowania naturalnych metod, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.
Czy szczelina odbytu może się sama zagoić?
Wielu pacjentów pyta, czy może ona sama się zagoić. Samoistne wygojenie szczeliny jest możliwe, ale sytuacja taka zdarza się jedynie w około 5% przypadków tej dolegliwości, co warto mieć na względzie, rozważając konsultację z lekarzem.
Zaobserwowanie objawów szczeliny odbytu zawsze warto zgłosić specjaliście, szczególnie że mogą one być mylone z objawami innych, dużo groźniejszych schorzeń, takich jak rak płaskonabłonkowy czy nowotwór brzegu odbytu.
Pacjenci, podejrzewający u siebie powstanie szczeliny, nie powinni czekać na jej samoistne zagojenie. Należy przeprowadzić odpowiednią diagnostykę zmian, a następnie – nawet w przypadku wykluczenia poważnych chorób – podjąć leczenie zgodne z zaleceniami lekarza, chroniące przed powikłaniami.
Nieleczona szczelina odbytu – jakie mogą być skutki?
Jak większość chorób, tak i fissura ani o charakterze przewlekłym, może prowadzić do groźnych skutków, jeśli jest nieleczona. Rejony końcowego odcinka przewodu pokarmowego są szczególnie narażone na różnego rodzaju zakażenia i stany zapalne, ze względu na stałą obecność chorobotwórczych bakterii zawartych w stolcu. Jednym z powikłań szczeliny może być więc ropień okołoodbytniczy, dający bardziej nasilone objawy niż sam ubytek w śluzówce. Symptomy ropnia to przede wszystkim:
- silny ból,
- obrzęk,
- gorączka,
- złe samopoczucie ogólne.
Inne powikłanie po nieleczonej szczelinie może być przetoka okołoodbytnicza. Jest to nieprawidłowe połączenie kanału odbytu a skórą w okolicy odbytu i krocza. Zarówno w przypadku przetoki, jak i ropnia zwykle konieczna jest interwencja chirurga, a zabieg jest już bardziej inwazyjny niż w przypadku szczeliny, a pacjent dłużej dochodzi do zdrowia.
Czytaj również:
Bibliografia:
- M. Kołodziejczak, Czy wiemy wszystko o szczelinie odbytu – aktualne poglądy na temat etiopatogenezy i leczenia, w: Medycyna po Dyplomie, 10/2012
- R. Romaniszyn, Szczelina odbytu, źródło: Medycyna Praktyczna
https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitogrube/165265,szczelina-odbytu [08.04.2024]
- K. Bielecki, Szczelina odbytu, w: Postępy Nauk Medycznych 5/2006, s. 198-203,
- P. Ciesielski, M. Kołodziejczak, Leczenie szczeliny odbytu – łączenie metod terapeutycznych, w: Nowa Medycyna 2021; 28(4): 125-130
- P. Ciesielski, M. Kołodziejczak, A. Kucharczyk, Standardy leczenia szczeliny odbytu w Europie i w Stanach Zjednoczonych, w: Nowa Medycyna 2021; 28(2): 80-88
Autor:
Justyna Gabrysiak-Kula