Fitoestrogeny są chemicznymi związkami pochodzenia roślinnego. Jak sama nazwa wskazuje – są podobne w działaniu do estrogenów, czyli kobiecych hormonów płciowych, co znajduje szerokie zastosowanie w medycynie i kosmetologii. Do czego używa się fitoestrogenów? Czy ich stosowanie zawsze jest bezpieczne?
Czym są fitoestrogeny, jak działają i jakie są ich źródła?
Ostatnio coraz częściej w farmakologii i kosmetologii słyszy się nazwę fitoestrogeny. Co to takiego jest i czemu zawdzięczają one swą rosnącą popularność? Są to substancje naturalne, a dokładnie związki chemiczne pozyskiwane w roślin, które swym działaniem przypominają estrogeny – żeńskie hormony płciowe. Estrogeny pełnią w kobiecym organizmie wiele istotnych funkcji – regulują cykl miesiączkowy, libido, płodność, a nawet stany emocjonalne, odpowiadają za zdrowy wygląd skóry, mocne kości itd.
W sytuacjach, kiedy ich poziom spada, mogą pojawiać się niepożądane objawy, a wówczas terapia fitoestrogenami wspomaga ich zwalczanie. Omawiane związki roślinne można znaleźć w żywności. Popularnym ich źródłem jest soja oraz wszelkie produkty z niej wytworzone. Ich duże ilości zawierają też niektóre rośliny strączkowe, nasiona lnu, nasiona słonecznika oraz zioła (pluskwica, koniczyna, lucerna, szałwia, mniszek lekarski, kozieradka, niepokalanek, wiesiołek, kozłek lekarski, a także w zielona herbata).
Które produkty są najbogatsze w fitoestrogeny?
Jeżeli chodzi o występowanie fitoestrogenów, to najcenniejszym ich źródeł są nasiona soi. Znajdują one szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym, a w sklepach znaleźć można wiele produktów sojowych, takich choćby jak mleko, kiełki, makaron, napoje, mąka czy tofu.
Produktami bogatymi w naturalne hormony są również ciecierzyca i soczewica. Wraz z soją są one wszystkie cenionymi roślinami białkowymi, zalecanymi osobom pozostającym na diecie wegetariańskiej lub wegańskiej. Czy mężczyźni stosujący takie diety mogą bez konsekwencji włączyć wymienione rośliny do codziennej diety? Mimo, iż zawierają one związki „naśladujące” żeńskie hormony, ich codzienne spożywanie jest dla mężczyzn bezpieczne. Co ciekawe, fitoestrogeny obecne są też w owocach, np. w jagodach i żurawinie, a w niewielkich ilościach także w orzeszkach ziemnych, kawie i czerwonym winie.
Czy istnieją najsilniejsze fitoestrogeny?
Wszystkie znane fitoestrogeny dzielą się na cztery rodzaje:
- Izoflawony – należące do grupy flawonoidów, zawarte przede wszystkim w roślinach strączkowych.
- Lignany – zawarte głównie w zbożach i siemieniu lnianym.
- Kumestany – znajdujące się np. w fasoli i nasionach słonecznika.
- Stilbeny – obecne m. in. w żurawinie i czerwonym winie.
Które z tych fitoestrogenów są najsilniejsze? Za te o najmocniejszym działaniu uważa się izoflawony, a ich największe ilości – co już zostało powiedziane – znajdują się w nasionach soi (dokładnie są to daidzeina i genisteina). Jednak nawet ten rodzaj „roślinnych hormonów” działa tysiące razy słabiej niż prawdziwe estrogeny wytwarzane przez kobiecy organizm. To właśnie dlatego nawet codzienne spożywanie soi, soczewicy lub ciecierzycy w „normalnych” dawkach nie wykazuje działania terapeutycznego, a u mężczyzn nie wywołuje efektów niepożądanych (niepłodności czy spadku libido).
Czy fitoestrogeny są skuteczne w leczeniu menopauzy?
Najpopularniejsze jest stosowanie fitoestrogenów na menopauzę. Kiedy kobieta w naturalny, fizjologiczny sposób przestaje miesiączkować, jej jajniki kończą swoją aktywność i nie wytwarzają już estrogenów, które w okresie rozrodczym są produkowane w dużych ilościach. Poziom tych hormonów dość gwałtownie i znacząco spada, co wywołuje szereg nieprzyjemnych objawów (drażliwość, wahania nastroju, uderzenia gorąca, spowolniony metabolizm).
Aby je niwelować, zaleca się pacjentkom tzw. hormonalną terapię zastępczą (HTZ), zgodnie z którą przyjmuje się estrogeny z zewnątrz. Wiele kobiet, chcąc uniknąć przyjmowania chemicznych środków hormonalnych, decyduje się na zastąpienie ich właśnie naturalnymi związkami roślinnymi o podobnym działaniu. Skoro jednak fitoestrogeny wykazują tak słabe – w porównaniu z estrogenami – działanie, czy są skuteczne na objawy menopauzy? Ich dostarczanie w samej diecie nie będzie miało wystarczającego znaczenia terapeutycznego, istnieje jednak wiele środków zawierających wyizolowane fitoestrogeny w stężonej dawce. Te u niektórych pacjentek wykazują skuteczność w walce z przykrymi dolegliwościami i mogą zastąpić terapię prawdziwymi hormonami.
Część kobiet z przyczyn medycznych nie może przyjmować hormonów syntetycznych w ramach hormonalnej terapii zastępczej. Bezwzględne przeciwwskazania do stosowania HTZ, które obejmują: chorobę zakrzepowo-zatorową, ciężką niewydolność wątroby, chorobę wieńcową.
Czy fitoestrogeny mogą powodować skutki uboczne?
Fitoestrogeny w większości przypadków są bezpieczne. Szczególnie, jeśli chodzi o te dostarczane wyłącznie z codziennej diety. Ich ilość i siła działania są na tyle niewielkie, że nie wywołują efektów niepożądanych. Ostrożność należy natomiast zachować, stosując leki lub suplementy diety z fitoestrogenami. Okazuje się bowiem, że np. przyjmowana w większych ilościach genisteina obniża poziom testosteronu u mężczyzn, hamując przy tym popęd seksualny i negatywnie wpływając na potencję.
Wyniki badań nie są też jednoznaczne, jeśli chodzi o zależność między estrogenami a chorobami nowotworowymi. Co prawda uważa się, że substancje te zmniejszają ryzyko zachorowania na różne typy raka. Większe dawki genisteiny najprawdopodobniej chronią organizm przed nowotworami, jednak małe jej dawki przyspieszają namnażanie komórek rakowych. Zdania na temat skutków ubocznych stosowania fitoestrogenów nawet wśród ekspertów są podzielone, ponieważ kwestia ta jak dotąd nie została wystarczająco dokładnie zbadana.
Czy po fitoestrogenach się tyje?
Przyjmowanie hormonów – czy to w formie hormonalnej terapii zastępczej czy np. antykoncepcji – często wpływa na masę ciała. Niekiedy ją obniża, innym razem prowadzi do niekontrolowanego wzrostu. Charakterystyczny dla okresu klimakterium spadek estrogenów w kobiecym organizmie prowadzi z reguły do spowolnienia metabolizmu, a w rezultacie – do przybierania na wadze. Przyjmowanie odpowiednich dawek fitoestrogenów ma za zadanie zapobiec m. in. temu właśnie objawowi.
Nie ma zatem dowodów na to, jakoby substancje te powodowały tycie, jednak – by zapobiec przybieraniu na wadze w okresie menopauzy – należy pamiętać o prawidłowych nawykach żywieniowych i codziennej dawce ruchu.
Fitoestrogeny w diecie – jak układać jadłospis?
Przede wszystkim warto spożywać większą ilość soi i bogatych w te związki innych roślin strączkowych. Można kupować gotowe produkty na bazie soi oraz przygotowywać samodzielnie posiłki z dodatkiem nasion. Mleko krowie warto zastąpić mlekiem sojowym, a makaron pszenny makaronem sojowym. W sklepach dostępne są różne napoje sojowe, a także tofu. Kiełki sojowe można dodawać do sałatek, kanapek i innych przekąsek.
Z nasion soi, soczewicy lub ciecierzycy przygotowuje się smaczne potrawy – kotlety, zupy, sosy, dania jednogarnkowe, dania warzywne. Dostarczają one organizmowi nie tylko fitoestrogenów, ale też duże ilości odżywczego białka. Dieta bogata w rośliny strączkowe niesie wiele korzyści zdrowotnych, nie tylko hormonalnych. O pomoc w sporządzeniu szczegółowego jadłospisu dzień po dniu warto poprosić specjalistę dietetyka, który wprowadzi do diety fitoestrogeny, dbając jednocześnie o zaspokojenie innych potrzeb organizmu.
Fitoestrogeny w tabletkach bez recepty
Wiele spośród leków i suplementów diety w tabletkach, zawierających fitoestrogeny, dostępnych jest w aptekach bez recepty. Preparaty takie można więc stosować bez konsultacji z lekarzem, jednak zawsze lepiej poradzić się specjalisty, czy w danym przypadku ich przyjmowanie rzeczywiście jest w pełni bezpieczne.
Tabletki z fitoestrogenami najczęściej stosowane są przez kobiety w okresie menopauzy, w celu zniwelowania jej dokuczliwych objawów (uderzenia gorąca, nocne poty).
Preparaty w postaci suplementów mają w składzie także witaminy i minerały wspomagające prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Choć większość środków ma formę tabletek, sporadycznie można spotkać je również w postaci kropli do picia. Wspomagająco można pić też zioła zawierające fitoestrogeny, np. w formie naparów, jednak łączenie różnych środków należy skonsultować z lekarzem lub poradzić się farmaceuty, by nie przyjmować zbyt dużych dawek substancji.
Bibliografia:
- H. Rotsztejn, Znaczenie fitoestrogenów w świetle obecnej wiedzy, w: Przegląd Menopauzalny 2005; 4: 47-50
- S. E. Gheribi, Fitoestrogeny - rola prozdrowotna i zawartość w produktach, Czytelnia Medyczna - Postępy Fitoterapii 2/2009
- Olga Kraszewska i inni, Fitoestrogeny - występowanie, metabolizm i znaczenie biologiczne u samic, Postępy biotechnologii komórki, tom34 2007 NR 1 (189-205)
- K. Wiśniewska, Soja dla mężczyzn – jeść czy nie jeść?, https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/soja-dla-mezczyzn-jesc-czy-nie-jesc [26.03.2024]
Czytaj również: